İnsanda uçuk hastalığını yapan virüs bir DNA virüsüdür ve Human Herpes Virüs -HHV olarak isimlendirilir.

HHV ler ve insanda neden oldukları hastalıklar;

HHV-1 (dudak herpes virüsü)

HHV-2 (genital bölge herpes virüsü)

HHV-3 (varisella-zoster virüsü)

HHV-4 (Ebstein-Barr virüsü)

HHV-5 (Sitomegalo virüs)

HHV-6 (rozeola infantum etkeni)

HHV-7 (pitriazis rozea etkeni olabilir) ve HHV-8 (Kaposi sarkomu etkeni)'dir.

 Bu makalede sadece uçuk yani Herpes Simplex hakkında bilgiler verilmeye çalışılacak.

Herpes Simpleks (Uçuk, Cold Sores, Fever Blisters)

“Herpes simpleks” HHV 1 ve HHV 2 virüsünün sebep olduğu, deri ve mukoza bölgelerin genellikle tekrarlayan hastalığıdır. Genellikle ağız ve dudaklardaki uçukta etken herpes simpleks virus tip 1 (HSV-1), genital alanlarda ise etken genellikle HSV-2 olarak tanımlanmakla birlikte farklı sıklıklarda farklı yerleşimler gösterebilmektedir.

Ağız ve dukalarda uçuk; HSV-1 %80, HSV-2 %20,

Geniral uçuk; HSV-2 %80, HSV-1 %20,

El parmaklarında uçuk, Herpetic whitlow;  HSV-1  %60, HSV-2 %40,

Yeni doğanda uçuk, Neonatal Herpes; HSV-2 %80, HSV-1 %20 

Bulaşıcı bir hastalıktır. Deriden deriye, deriden mukozaya veya mukozadan deriye temas ile geçiş olmaktadır. 

Hastalık ilk atak sonrası iyileşmekte ancak virüsler deride duyu sinirlerine girerek bu sinirler boyunca sinir sistemindeki arka nöral gangliyon olarak tanımladığımız anatomik alanlara yerleşerek ömür boyunca burada sessiz (latent) kalmaktadır. Hastaların 3 de 1 inde çeşitli tetikleyici etkenlerle bu nöral gangliyonlarda aktif hale gelmekte ve duysal sinirler boyunca tekrar yayılarak deri ve mukozada tekrarlayan enfeksiyonlar oluşturmaktadır. Bu tetikleyici faktörler; ateşli hastalıklar, stres, yorgunluk, adet dönemleri, fiziksel travma, güneş, soğuk v.b olabilir.

Hastalığın ilk atağına “Primer Enfeksiyon” tekrarlayan ataklarına “Rekürren Enfeksiyonlar” denilmektedir.

Primer HSV Hastalıkları

Primer herpes simpleks enfeksiyonları az görülür, fakat rekürren enfeksiyonlara göre daha şiddetli ve daha uzun sürelidir. Virüslerin ilk bulaştığı yerde 2-20 gün(ortalama 5 gün) sonra küçük su toplaması - vezikül gelişir ve bu yere en yakın lenf bezlerinde şişme-adenopati ve reaksiyon bölgesel adenopati vardır. Aynı zamanda il su toplamalarında 3-4 gün sonra ateş, baş ağrısı, kırıklık gibi belirtilerde semptomlar de olur. Genellikle 2-4 haftada iyileşmektedir.

 

Primer gingivostomatit: Primer HSV enfeksiyonlarının en sık görülen şeklidir. En çok 1-5 yaş arası çocuklarda görülür. Diş etleri,  mukozası, dil ve damakta ağrılı vezikül ve ülserler oluşur. Beraberinde, ateş, boğaz ağrısı, yutma güçlüğü ve bölgesel adenopati olur. Hastaların çoğunda 10-20 gün içinde kendiliğinden iyileşme olur. Ayırıcı tanıda; farenjit, difteri, Koksaki virus enfeksiyonları, aftöz ülserler, enfeksiyöz mononukleoz, şiddetli kandidiazis, Behçet hastalığı, eritema multiforme gibi tablolar düşünülmelidir.

Primer herpes genitalis: Seksüel aktivitenin başlamasından sonra görülür. Seksüel temastan iki hafta sonra erkeklerde kadınlarda dış genital organlarda guruplar oluşturan küçük su toplamasına benzer-veziküler yaralar gelişmektedir. Sonra bunlar 3-4 gün içinde yaralara dönüşür.  Hastalarda ağrı ve idrar yaparken yanma sık görülür. Tedavi edilmezse bu şikayetler  2-3 hafta sürebilmektedir.

Herpetik keratokonjonktivit: Gözün HSV ile primer  infeksiyonu sıklıkla püy akıntılı konjonktivit ve gözün korneasının yüzeyel ülserasyonlarına sebep olur. Göz kapakları iyice ödemli ve çevre deride su toplamaları-veziküller olabilir. Hastalığın tekrarları  sonucu körlüğe kadar gidebilir.

Herpetik dolama (parmakların herpetik infeksiyonu, herpetik whitlow): Primer veya rekürren olabilir. Parmak ucunda görülen ağrılı derin veziküller, bal peteği görünümü verir. Elini emen çocuklarda, tırnaklarını yiyenlerde, diş hekimlerinde sık görülür.

Neonatal HSV enfeksiyonu: Yeni doğan bebeklere; HSV 2 hastalığı olan annnenin doğum kanalından geçerken veya gebelik sırasında virüsün bulaşmaktadır. Mukoz membranlar veya deride bulaşma yerlerinde hızla uçuk lezyonları oluşur.  Hastalık şiddetli seyreder. Sıklıkla neonatal herpes simpleks ensefalit olarak tanımladığımız beynin etkilenmesi ile ölümcül olabilmektedir. HSV den kaynaklanan ensefalitli yeni doğanların %70’den fazlasında belirgin deri ve mukoza lezyonları yoktur. Doğumdan önceki bir ay içinde rahim ağzı ve vajinal alandan kültür alınarak HSV araştırılmalıdır. Son iki kültür sonucu negatif çıkmazsa sezeryanla doğum yaptırılmalıdır.

Tekrarlayan-Rekürren HSV Hastalıkları

Tekrarlayan ataklara rekürren HSV denilmektedir. ve primer ataklara göre daha hafif seyretmektedir. Vezikül grupları daha küçüktür. Ateş, yorgunluk, stres, menstruasyon, travma, güneş, soğuk, diş çekimi, intrakranial veya nöral cerrahi müdahele gibi tetikleyici etkenlerle daha çok mukokutanöz bölgelerde ortaya çıkarlar. En çok yüz ve ağız bölgesinde görülür. 7-10 günde iz bırakmaksızın iyileşirler.

Rekürren oral-labial herpes simpleks: En sık görülen formdur. Dudak köşelerinde kaşıntı, yanma, batma ile birlikte kırmızı-pembe zeminde gruplaşmış küçük su toplamları-veziküller halinde ortaya çıkar. Önce berrak olan veziküller zamanla bulanıklaşır ve 4-5 günde krutlanır, 7-10 günde iyileşirler. Ayırıcı tanıda aftöz ülser, impetigo ve eritema multiforme düşünülür.

 

Rekürren herpes genitalis: Genellikle lezyon sayısı azdır. Küçük vezikül grupları veya yüzeyel ülserler şeklinde, erkekte ve kadında cinsel organalarda görülürler. Kadınlarda daha ağrılıdır. Yılda ortalama 3-4 defa tekrarlar.
Ayırıcı tanıda sifiliz, şankroid, lenfogranüloma venerum ve granüloma inguinale düşünülmelidir.

 

Rekürrent lumbo-sakral herpes simpleks: Genital lezyon olmaksızın, tetikleyici faktörlerin etkisiyle lumbosakral bölgede gruplaşmış veziküllerle karakterizedir.

Dermatomal herpes simpleks: Herpes simpleks enfeksiyonu vücutta bir sinirin deride dağılım alanını takip eder şekilde de olabilir. Böyle olduğu zaman herpes zoster ile karışabilir.

Komplikasyonlar

 

Ekzema herpetikum (Kaposi’nin variselliform erupsiyonu): Kutanöz HSV enfeksiyonunun yaygınlaşmasıdır. En çok atopik dermatit, Darier hastalığı, termal yanıklar, pemfigus vulgaris, iktiyozis vulgaris gibi hastalığı olanlarda gelişir. Ateş, halsizlik, lenfadenopati, yaygın, gruplaşma özelliği kaybolmuş umblike veziküller ve erozyonlar görülür. Sıklıkla sekonder enfeksiyon sonucu folliküler püstüller ve krutlu lezyonlar oluşur. Lezyonlar en çok yüz, boyun ve gövdeyi tutar. Enfeksiyon sistematize olup ensefalit gibi tablolara yol açabilir. Ölüm oranı  %10-50’dir. Çocuklarda sık görülür.

Herpes simpleks ensefaliti: Primer ve sekonder infeksiyon sonucu her yaşta görülebilir.

Herpes simpleks hepatiti: Karaciğer etkilenir ve sarılık gurubunda yer almaktadır.

Herpes simpleks follkülitis: HSV kıl folliküleri boyunca dağılarak yayılmasıdır.

Tanı

• Klinik özellikler
• Virus için kültür alınarak HSV nin saptanması
• Virüs tiplemesinin belirlenmesi: HSV-1 ve HSV-2 tiplerinin belirlenmesi
• PCR: Hastalıklı deriden alınan örneklerde direkt virüs DNA sının tespit edilmesi
• Hastalıklı alandan biyopsi alınarak histoloji ve elektron mikroskopi değerlendirilmelerinin yapılması.
• Tzanck smear: Sağlam patlamamış su toplamları-vezikül içerisinden alınan vücut sıvısının mikroskopik değerlendirmesi ile virüslerin içerisine yerleştiği keratinosit ve çok nükleuslu kan hücrelerinin görülmesi. Erken vakalarda %75 pozitiftir. Tzanck testi herpes simpleksin yanısıra varisella ve herpes zosterde de pozitiftir.

Tedavi

Topikal tedavi:

• Uçuk hastalıklı alana sulu pansumanlar, kurutucular ve soğuk uygulama,
• Asiklovir etken maddesi içeren krem kullanımı.
• İdoksüridin ve Vidarabin içeren krem yada solüsyon kullanımı
• Benzoil peroksit losyon, krem (Aksil, Aknefug, Benzac…)

Sistemik tedavi:

• Asiklovir, Valasikovir, Famsiklovir aktif maddelerinin etki süre ve dozlarda kullanımı

Profilaksi: Yılda 6 defadan fazla tekrarlayan durumlarda, uzun bir süre 1-2 yıl asiklovir, valasiklovir ve Famsiklovir kullanımı.